SEEDERDEBOER

DE NOODZAAK VAN AI-GELETTERDHEID: AI GAAT OVER MEER DAN ALLEEN TECHNOLOGIE

De noodzaak van AI-geletterdheid: AI gaat over meer dan alleen technologie

Kunstmatige intelligentie heeft in een razend tempo zijn intrede gedaan in organisaties wereldwijd. Of het nu gaat om efficiëntere bedrijfsprocessen, gepersonaliseerde klantbenaderingen of innovatieve producten, AI lijkt overal toepasbaar. Terwijl de mogelijkheden van AI enorm zijn, brengt de technologie ook uitdagingen met zich mee.

Hoe zorg je ervoor dat jouw organisatie AI op een verantwoorde en effectieve manier inzet? Een belangrijke stap is het ontwikkelen van AI-geletterdheid. Dit begint bij bewustzijn: bewustzijn van wat AI is, hoe het werkt, en welke invloed het kan hebben op de organisatie en de maatschappij als geheel.

Wat is AI-geletterdheid?

AI-geletterdheid is een essentiële vaardigheid in de moderne digitale wereld. AI vaardig zijn gaat over meer dan alleen weten hoe AI werkt. Het betekent begrijpen hoe AI-systemen beslissingen nemen, welke data ze gebruiken, en wat de impact hiervan is op mensen en organisaties.

Historisch gezien betekent geletterdheid, afgeleid van het Latijnse litteratus, "in staat zijn om informatie te verwerven, begrijpen en gebruiken." Meestal denken we bij geletterdheid aan kunnen lezen en schrijven, maar het begrip is veel breder. Zeker de afgelopen jaren wordt de term geletterdheid vooral gebruikt bij het beschrijven van vaardigheden die gaan over het omgaan met ICT en cijfermatige en grafische gegevens.

De Europese Unie noemt mediageletterdheid een ‘cruciale vaardigheid voor alle burgers’ die helpt om de effecten van desinformatiecampagnes en nepnieuws tegen te gaan. Datageletterdheid is een belangrijke vaardigheid voor medewerkers in organisaties die meer datagedreven willen werken. En nu is er dus de term AI-geletterdheid, die bijvoorbeeld in de Europese wetgeving over AI, de AI-act, meermaals voorkomt.

Net zoals datageletterdheid organisaties helpt om data te interpreteren en toe te passen, stelt AI-geletterdheid medewerkers in staat om AI-systemen te begrijpen en kritisch te beoordelen. Dit gaat niet alleen over de technische werking van AI-systemen, maar juist ook over de ethische en maatschappelijke implicaties van AI-toepassingen. Denk aan vragen zoals: Hoe wordt data verzameld? Welke risico’s brengt een AI-beslissing met zich mee? En hoe garanderen we eerlijkheid en transparantie?

AI-geletterdheid is een vorm van bewustzijn. Als je AI-geletterd bent, kan je de mogelijkheden, beperkingen en risico’s van AI beoordelen. Je kan een kritische mening vormen over AI en weet wanneer en hoe je het kan gebruiken.

AI-geletterd zijn betekent dat je:

Jouw informatiebehoefte kunt formuleren. Welke informatie heb jij nodig om je werk goed te kunnen doen? Wat is eigenlijk je vraag?
De werking van AI (in hoofdlijnen) kan begrijpen. Je snapt op basis van welke input het model is getraind, je begrijpt de beperkingen van het model, je begrijpt hoe het model onder de motorkap werkt.
Effectieve prompts kan schrijven, waarmee je goede output krijgt uit generatieve AI-systemen.
Een expert bent op het gebied van AI-veiligheid. Je weet wat de risico's van AI-systemen zijn, welk beleid er binnen jouw organisatie geldt op het gebied van AI, welke eisen de wet stelt aan het gebruik van AI-systemen.
Kan communiceren over AI en kan samenwerken met collega's op het gebied van AI. Je weet de kansen en beperkingen van AI in begrijpelijke taal aan anderen uit te leggen.
Je verantwoord AI kan inzetten. Je bent in staat te bepalen wanneer je wel en wanneer je juist niet gebruik moet maken van een AI-systeem.
De output van AI-systemen kritisch kan beoordelen. Je bent alert op mogelijke bias en foutieve uitkomsten.

AI-geletterdheid is belangrijk

AI gaat over meer dan alleen technologie en data; AI heeft invloed op hoe we werken, hoe we beslissingen nemen en hoe we vertrouwen opbouwen.

Met name de uitkomsten van generatieve AI, zoals ChatGPT, zijn moeilijk te controleren en te voorspellen. Generatieve AI-modellen kunnen onjuiste en ongewenste output geven. De uitkomsten van generatieve AI líjken vaak heel betrouwbaar, maar zijn dat niet.

We gebruiken AI-modellen om ons werk sneller en efficiënter te maken. AI-modellen zijn in staat heel snel patronen te herkennen en te voorspellen. Dat doen ze altijd op basis van bestaande data. Als deze inputdata vooroordelen bevat of niet representatief is, worden dit soort bestaande vooroordelen (ook wel ‘bias’ genoemd) versterkt in het AI-model.

Zonder AI-geletterdheid mis je de kennis om dit soort risico’s te herkennen en aan te pakken.

AI-geletterdheid is verplicht

Vanaf 2 februari 2025 geldt er een verplichting voor alle organisaties die (in Europa) AI-systemen ontwikkelen, inzetten of exploiteren, om te zorgen voor ‘een toereikend niveau van AI-geletterheid’, zo schrijft de AI-Act voor. Besef dat vrijwel elke organisatie AI inzet: alleen al het gebruiken van ChatGPT bij het opstellen van een e-mail is het inzetten van AI. Dat betekent dus ook dat vrijwel elke organisatie vanaf 2 februari 2025 verplicht moet investeren in AI-geletterdheid.

De AI-Act definieert AI-geletterdheid als de vaardigheid, kennis en begrip die je in staat stelt geïnformeerd AI-systemen in te zetten. Daarnaast noemt de AI Act ook bewustwording van kansen en risico’s van AI en de mogelijke schade die AI kan veroorzaken als belangrijke elementen van AI-geletterdheid.

De verplichting om te zorgen voor AI-geletterdheid geldt niet alleen voor werknemers, maar ook voor externe medewerkers, ZZP’ers en anderen die namens een organisatie gebruik maken van AI-systemen.

Je moet dus als organisatie aantoonbaar maatregelen treffen om te zorgen dat mensen voldoende AI-geletterd zijn. Hoe dat precies moet, daar geeft de wet (helaas) geen stappenplan of advies voor.

Meer over de AI Act

Europese AI Act, artikel 4

Aanbieders en gebruiksverantwoordelijken van AI-systemen nemen maatregelen om, zoveel als mogelijk, te zorgen voor een toereikend niveau van AI-geletterdheid bij hun personeel en andere personen die namens hen AI-systemen exploiteren en gebruiken.

Factoren die AI-geletterdheid beïnvloeden

De mate waarin AI-geletterdheid aanwezig is of moet zijn binnen een organisatie, verschilt per sector, per rol en per organisatie. Deze factoren zijn hierbij van invloed:

Mate van kennis en ervaring met AI-technologieën
Medewerkers die weinig ervaring hebben met AI zullen een ander soort training nodig hebben dan degenen die dagelijks gebruik maken van AI-systemen. Het doel is dat iedereen die te maken krijgt met AI-systemen een basiskennisniveau heeft dat past bij zijn of haar rol en verantwoordelijkheden.

Wie bijvoorbeeld AI vooral gebruikt bij het opstellen van e-mails of het genereren van ideeën voor een artikel heeft vooral basiskennis nodig. Maar een arts die AI gebruikt bij het beoordelen van een ziektebeeld of een HR-officer die AI gebruikt bij het screenen van cv’s heeft veel dieper begrip nodig van hoe de onderliggende AI-modellen werken, hoe deze worden getraind en welke mogelijke bias door het algoritme geïntroduceerd worden.

Relevante voorkennis, onderwijs en opleiding
Sommige medewerkers zullen door hun voorkennis of opleiding meer kennis hebben over de werking van AI-systemen dan anderen. Let op dat kennis over de technische werking van AI-systemen niet automatisch zorgt voor een kritische houding ten opzichte van de ethische implicaties van het gebruik van AI-systemen in de praktijk. Daarnaast verandert de technologie in een enorm tempo, dus kennis van een paar jaar geleden is inmiddels alweer verouderd. AI-geletterdheid is meer een vaardigheid die continu getraind moet worden dan iets wat je een keer leert en nooit meer vergeet.

Context van AI-toepassing
AI wordt in verschillende sectoren op verschillende manieren ingezet, en de benodigde AI-geletterdheid varieert dan ook. De context verschilt ook per rol binnen een organisatie.

Personen die te maken krijgen met AI-systemen
De eindgebruikers van AI-systemen – of het nu patiënten, klanten of burgers zijn – moeten kunnen vertrouwen op een verantwoord en veilig gebruik van AI-systemen. Dit betekent dat organisaties niet alleen hun eigen medewerkers moeten trainen, maar ook gebruikers moeten informeren over de werking en beperkingen van AI-systemen.

Ontwikkelen van AI-geletterdheid:
zo begin je

Investeren in AI-geletterdheid begint met bewustwording. Organiseer workshops en trainingen waarin medewerkers kennismaken met de basisprincipes van AI. Leg daarbij nadruk op de volgende onderwerpen:

Algoritmes en data: Wat is AI en hoe worden AI-modellen getraind?
Ethiek en regelgeving: wat is de impact van AI op de mensheid? Wat betekent de AI Act en hoe zorg je voor naleving?
Toepassingen: Welke AI-tools kunnen jouw organisatie ondersteunen en hoe beoordeel je de kwaliteit ervan?
Risico’s en beperkingen: voorzichtig omgaan met AI. Hoe herken je bias en voorkom je ongewenste effecten?

Daarnaast is het belangrijk om AI-geletterdheid in te bedden in de dagelijkse praktijk. Dit kan door een data-gedreven cultuur te stimuleren waarin het normaal is om kritische vragen te stellen over de werking van AI-systemen. Denk aan vragen als:

Welke data zit er achter dit model?
Is die data compleet representatief en actueel?
Is de output van dit model logisch, uitlegbaar en te verklaren?
Welke impact heeft deze beslissing op onze klanten of medewerkers?

AI-geletterdheid is geen luxe, maar een noodzakelijke vaardigheid voor organisaties die willen blijven voldoen aan wetgeving en relevant willen blijven in deze digitale wereld. Het gaat niet alleen over technologie, maar over mensen, processen en verantwoordelijkheden. Door nu te investeren in AI-geletterdheid, leg je de basis voor een toekomst waarin AI niet alleen efficiënt, maar ook ethisch en verantwoord wordt ingezet.

Onze AI- en data experts geven trainingen in AI-geletterdheid en kunnen je helpen met het opstellen van een AI strategie en -beleid.

Lees meer over hoe we je helpen met AI